Εl caballo de Alejandro (III)

Visto el texto del Arcipreste León en su redacción del siglo XII y su traducción, conviene que lo cotejemos con en su versión del siglo X, la HISTORIA DE PROELIIS ALEXANDRI MAGNI, del propio León de Nápoles que presenta una redacción un tanto distinta, como ya advertían Fontán y Moure en su introducción al texto. Decían, en efecto, que lo que ellos ofrecían era una versión posterior a la del siglo X del arcipreste León, con añadidos y contaminaciones no exactamente precisadas. La redacción de aquel texto era del siglo XII.

Ésta es la versión, en realidad una de ellas (la recensión Bayr que se basa en el manuscrito de Bamberg; tenemos además las recensiones J1, J2, y J3),  del siglo XI del arcipreste León.

Subrayamos las divergencias y entre paréntesis indicamos lo añadido o eliminado en la versión del siglo XII, a la par que usamos distintos colores para cada versión:

In ipsis (denique) temporibus quidam principes Cappadoces adduxerunt Philippo (regi) polletrum magnum (caballum indomitum corpore magnum et pulchrum nimis) ligatum(que) ex omni parte diversis ligaturis (catenis ferreis); comedebat enim homines (et dicebatur ipse caballus Bucefalus propter aspectus torvitatem seu ab insignis, eo quod taurinum caput in armo habebat ustum, seu quod de fronte eius quedam mine corniculorum protuberabant). Intuitus autem Philippus (Cumque vidisset Philippus rex) pulchritudinem eius (ipsius caballi) et dixit (ministris suis): “In hoc caballo significabitur signum sive bonum sive malum. Veniant denique homines mei et recipiant hunc polletrum et preparentur illi cancella ferrea atque ibi recludatur (Recipite hunc caballum et preparate Illia cancella ferrea et ibi recludite eum), ut et raptores et latrones seu (et qui debent ex lege mori) qui male faciunt et qui debent comedi a feris, comedantur ab isto caballo.”

15. Inter haec autem cognovit Philippus per divinationem, quis deberet regnare post mortem illius, et expectabat fidutiam caballi. (Interea Philippus rex responsum accepit a diis quia post mortem eius ille debet regnare qui hunc caballum ferocem equitaverit; et propterea Philippus rex expectabat fiduciam ipsius caballi.)

16. Alexander itaque factus est audax et fortis. (Alexander autem cum esset annorum quindecim, factus est fortis, audax et sapiens; didicerat enim pleniter liberales artes ab Aristotile et Callistene et ab Anaximene Atheniense.)

17. Transiit per eum locum (Quadam vero die cum transisset per eum locum), in quo stabat ipse indomabilis (indomitus) caballus, viditque (et videns) illum conclusum esse inter cancella ferrea et ante eum iacentem summa[m] manuum ac (et) pedum hominis (hominum), quae illi superfuerat (qui illi de pastu remanserant), et miratus est (valde) misitque (et mittens) manum suam per cancellas (cancellos). Statim (que) extendit collum suum ipse caballus et coepit lambere manum illius atque complicatis pedibus proiecit se in terram (in terra), tornansque caput respexit Alexandrum. (erigensque caput respiciebat Alexandrum.)

Intelligens itaque Alexander volutatem (In hoc itaque facto intelligens Alexander voluntatem) caballi aperuit cancellum (et ingressus est ad eum) et coepit (cepit) mansuete tangere dorsum eius manu dextra (dextera). Statim (Tunc ipse) caballus coepit (cepit) mansuescere (illi) amplius; ut cum quando (et sicut) blanditur domino suo canis (canis domino suo), sic et ille blandiebat Alexandro (blandiebatur Alexandro). Inter haec autem (Hec autem cum vidisset Alexander) ascendit super eum et equitando exiit foras.

Cum autem (ergo) vidisset eum Philippus (rex), dixit (ei): “Fili, Alexander, omnem divinitatem (omnia responsa deorum) modo cognovi in te, quia tu debes fieri rex (regnare) post meam mortem.”

18. Inter haec autem factus est Alexander annorum quindecim et dixit ad Philippum (Cui Alexander dixit): “Pater, si potest fieri, (ergo) dirige me sedentem in curru.” Dixitque illi (Respondit ei) Philippus: “Gratum accipio (Gratanter hoc facio), fili, daboque tibi caballos centum et quadraginta dena milia aureorum solidorum, et vade cum bono auxilio.” (Tolle tibi caballos centum et quadraginta milia solides aureos et vade cum bono auxilio.» Factumque est.)

Exivit deferens secum paramentum et precipiens, ut mitterent studium de caballis, una cum Efestio philosopho, amico suo; (Exiens itaque Alexander una cum Ephestio philosopho amico suo deferensque secum ornamenta et solidos et precepit militibus suis ut curam mitterent de caballis.)

Veniente itaque in Poloponinsu (Veniens itaque Alexander in Peloponensum), (occurrit ei Nicolaus rex eiusdem provincie cum exercitu) ut faceret pugnam cum Nicolao (ut pugnam cum eo committeret), rege ipsius proventiae; ubi autem vidit eum Nicolaus rex, dixit (et appropinquans ad Alexandrum dixit ei): “Dic mihi, quis es tu?” Cui ille (Alexander respondit): “Ego sum Alexander, filius Philippi (Philippi regis filius).” Cui Nicolaus (Nicolaus ait): “Quem speras me? (Quem me speras esse?)” Dixit Alexander (Alexander respondit): “Tu es Nicolaus, rex Arideorum.” Item Alexander: “(Attamen) Non elevetur cor tuum in superbia, quia (pro eo quod) habes honorem regalem super te. Solet enim inveniri in humano fatu, quando (quandoque) maior perveniet ad parvitatem et parvus perveniet ad magnitudinem.” Cui Nicolaus (ait): “Bene dixisti, temet ipsum nescis tu (temetipsum considera); (quia) natura enim mea inreprehensibilis est. (Sed) Tamen dic mihi veritatem: quare in has partes venisti? (in his partibus advenisti?)” Cui Alexander (Alexander respondit): “Recede a me, o homo, quia neque tu habes aliquid adversum me, nec (neque) ego adversum te.”

In hoc autem (Cum autem audisset hunc sermonem) iratus est valde Nicolaus (rex) et dixit: “Vide, quali homini loquor! Per salvationem (salutem) iuro patris mei, si impetum spum[a]e (spurae) eicio in faciem eius, morietur.”
(Hec cum dixisset) Et expuit ad (contra) eum et dixit: “Tolle hoc, quod tibi decet, catule, accipere, quia non erubescis.” Ille autem (Alexander itaque) continendo se secundum doctrinam nativitatis suae dixit (et nativitatem suam dixit illi): “Nicolae, iuro tibi secundum (per) doctrinam nativitatem meam et per uterum matris meae a deo conceptum (conceptus), quia et hic (si mecum ludis cum curru) per currea arma vincam te et patriam tuam per arma (mihi) subiugabo mihi.” Et separati sunt abinvicem.

Et post paucos dies venit constitutus dies (Reversusque Alexander ad patrem suum et preparato exercitu venit dies constitutus), in quo coniuncti sunt ambo ad pugnam. Sonaverunt (Et sonuerunt) tubas (bellicas) facientes signum pugnandi (per partes), et omnes unanimiter moti sunt iungendo se ad pugnam; (ceperuntque pugnare fortiter inter se ipsumque Nicolaum Alexander) quos omnes Alexander manu propria occidit. (et multos ex eius militibus. In illa vero die victoriam magnam adeptus est Alexander, subiugans sibi regnum Nicolai) Ubi vicit ipsam pugnam, ordo militaris coronavit eum et caballos eius (et coronaverunt eum milites eius et caballum eius), et ad patrem suum reversus est cum victoria. (et sic ad patrem suum cum victoria triumphi reversus est.)

Hasta aquí esta comparación entre el texto más tardío del siglo XII que ofrecen Fontán y Moure en su Antología y la Historia de Proeliis del Arcipreste León.